‘De essentie van (Zelf)zorg is het maken van contact’
Interview met hoogleraar Psychiatrie Jim van Os en hoogleraar Sociologie Christien Brinkgreve. Door Lotte Wijnans
Zou de vierde dimensie de essentie kunnen vormen voor gezondheid en (Zelf)zorg?
Volgens hoogleraar dr. Jim van Os is er een beweging gaande waarbij de behoefte gevoeld wordt om een andere invulling te geven aan de huidige zorg. “De mens komt tot de conclusie dat veel van deze behoeften op het vlak liggen van wat wij de vierde dimensie noemen.” Christien Brinkgreve haakt hierop in door te stellen dat daarbij het contact en de wederzijdsheid belangrijk is: “Wanneer de behandelaar de patiënt niet meer als een object ziet maar daadwerkelijk naar hem gaat luisteren ontstaat er een verbinding.”
Christien Brinkgreve begint haar voordracht met het belang van de cultuur en context waarin mensen leven. Het vertellen van verhalen, de grote verhalen en individuele verhalen staat hierin centraal. Gezondheid is volgens haar meer dan de afwezigheid van ziekte. Het is geen vast gegeven, noch betreft het een vaste staat. Naast cultuur en waarden hebben ook systemen invloed op het gezond zijn of ziekte. Ze pleit voor een verschuiving in het paradigma van de zorg door het belang van ervaring en de subjectieve zingeving toe te voegen. Verbondenheid, waardering, eigenwaarde, plaats en contact maken zijn belangrijke begrippen.
Ik leg mijn visie uit aan beide hoogleraren waarin de mens weer teruggaat naar het mens-zijn, dat het oprecht contact maken wellicht de vierde dimensie is. Brinkgreve: “Dat is het mooie van zo’n dag als deze, dat gezocht wordt naar wat het gemis is.” Van Os: “En ook iedereen vanuit een ander perspectief, zoals Wouter vanuit eigen ervaring en een filosofische achtergrond.” Wel twijfelt Christien Brinkgreve of je het de spirituele dimensie moet noemen: “Het is een misleidende term, het kan een verkeerde indruk wekken.”
Zingeving, wat verstaat u daaronder?
Van Os zegt meteen dat het in ieder geval geen theorie of model is, maar een hele persoonlijke beleving. Brinkgreve: “Er zijn natuurlijk de religieuze systemen die op een collectieve manier voorzien in zingeving, maar door de secularisatie is de werking hiervan verzwakt. Dus moeten mensen zelf op zoek
gaan en dat is soms veel gevraagd. Het kan tot vertwijfeling en een gemis aan houvast leiden.”
Kunnen beide hoogleraren zich vinden in de stelling van Wouter Kusters dat behandelaren moeten ontprofessionaliseren en despecialiseren? Voorzichtig beamen ze dat, aangevuld met de opmerking van Christien Brinkgreve dat behandelaren moeten stoppen met bestempelen en labelen en gaan luisteren naar de patiënt. Van Os: “We moeten oppassen dat het biomedische verhaal niet het verhaal van de patiënt wordt. Dat je als het ware je diagnose wordt.” Brinkgreve is het daarmee eens: “Dan gaat de mens staan naar de diagnose die ze krijgen.”
Door de komst van de verzorgingsstaat vond er een verschuiving plaats van zorg als gunst naar zorg als recht. Door de toegenomen welvaart kwam er ook ruimte voor zelfzorg. Maar zelfzorg vereis zelfkennis; wat zijn mijn verlangens en ambities? ‘Ken u zelf’ is een uitspraak van Socrates, een klassiek Grieks Atheense filosoof, waarmee hij kennis over de werkelijkheid benaderde. ‘Hoe kan iemand iets kennen, als hij zichzelf niet kent?’, vroeg hij zich af. Brinkgreve pleit ervoor dat behandelaars een individuelere manier van kijken en handelen gaan hanteren, die aansluit bij hoe mensen in de wereld staan en voor zich zichzelf zorgen. Nu de verzorgingsstaat weer wordt teruggedraaid krijgen veel mensen te maken met ondoorzichtige ontwikkelingen. Er wordt weer een groter beroep gedaan op hun zorg voor anderen, waardoor de zorg voor zichzelf in de knel kan komen.
Maar waar gaat de verschuiving van dit paradigma plaatsvinden?
Brinkgreve: “De behoefte aan zingeving en betekenisgeving neemt weer toe. Dit is momenteel nog een collectieve onderstroom, maar als je alert blijft op de individuele verhalen en de verschillen tussen mensen in hun aandoeningen en behoeften en daarnaar leert luisteren, ook als hulpverlener, dan vindt er verschuiving plaats. Daarvoor is een dag zoals deze zo belangrijk. We zitten nu aan de grens van het paradigma, daar zit ook onze hoop.”
